Szlemiel [Schlemiel]

Author: Ryszard Marek Groński
Illustrator: Krzysztof Figielski
Year: 2010
Publisher: Nowy Świat
Place of publication: Warszawa
Pages: 93
The cover rights holders could not be reached. In regards to this matter, please send an email to the address listed in ‘Contact’ section.

The main character – Schlemiel the bulldog – is a beloved pet of a wealthy family living on Warsaw’s Aleje Ujazdowskie. After the outbreak of World War Two, both the lives of people and animals significantly worsen. Through a dog’s eyes, the grim reality looks equally depressing and dangerous as it does to humans. The dog’s caretakers and their daughter, six-year-old Joasia, are forced to move to her grandfather’s modest apartment. This is where Schlemiel first hears the word “Jews” which foretells further repression: the wearing of armbands marked with the star of David and the displacement to the Ghetto. The bulldog is spared all this as he is left on the so-called “Aryan” side of the wall in the care of the family’s housekeeper. Subsequently, he finds himself in the home of Professor Wilamowski, an engaged member of the resistance. The Professor helps rescue Joasia from the Ghetto. However, his apartment becomes exposed to the Gestapo, and all inhabitants are arrested. The girl makes a heart-wrenching decision to return to the Ghetto where her parents might still be residing. Joasia and Schlemiel are shot near the Ghetto wall.

What is especially intriguing about Groński’s text is the depiction of an animal’s perspective: his dog characters have conversations similar to humans’ (about the war, racial issues, as well as their animosity towards Germans, represented by the German embassy secretary’s fox terrier). Animal motifs in Schlemiel do not end there; Hitler is called by the name hycler, coined by Polish satirists as a play on the word hycel, “dogcatcher”. The morale-boosting legendary phrase “Polska Walcząca” (Fighting Poland) becomes “Polska Warcząca” (growling Poland). A new dimension is added to the meaning of the historical contemptuous name for the loudspeakers of the Nazi propaganda public address system: szczekaczki (barkers). Apart from Joasia’s assimilated parents, a character of an Orthodox Jew (Joasia’s grandfather) is included in the novel. This is unusual for Polish children’s literature, as is the depiction of Polish szmalcowniks, blackmailers attempting to extort money from Wilamowski by threatening to denounce him for harboring Jews. Even more unusually, Schlemiel is the only Polish children’s story about the Holocaust where the main character is killed.

Bibliography:
  • Gajownik, S., II wojna światowa we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [in:] Historia – pamięć – edukacja w edukacji humanistycznej, vol. 2: Literatura i kultura, eds. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2013, pp. 167–179 (p. 169);
  • Jarzyna, A., Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci, „Narracje o Zagładzie”, no. 2, 2016, pp. 235–256;
  • Jarzyna, A., Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich), Łódź 2019 (pp. 191–214);
  • Jasnowski, P., Zagłada Żydów w najnowszej literaturze dziecięcej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, no. 19, 2013, pp. 6–7;
  • Jeziorkowska-Polakowska, A., „biała plamka na tle MURU to ja…” – angielski buldog opowiada o Zagładzie, [in:] (Nie)zapomniane zwierzęta, eds. E. Łoch, D. Piechota, A. Trześniewska-Nowak, Gdańsk 2021, pp. 129–161;
  • Karczewska, A., „Tylko czy niebo nadal istnieje?” Bóg w najnowszej dziecięcej literaturze o Zagładzie, [in:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, eds. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, pp. 69–88;
  • Karczewska, A., Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady, [in:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, eds. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, pp. 265–300 (p. 267, 282);
  • Kasperek, A., „Szlemiel” i „Arka czasu” jako przykłady współczesnej literatury dla dzieci poruszającej tematykę Zagłady, [in:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, eds. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, pp. 329–335;
  • Kmiecik, I., Pamięć o Zagładzie w postmodernistycznej baśni – XY Joanny Rudniańskiej, [in:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, eds. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, pp. 135–146 (p. 135);
  • Kmiecik, I., Empatyzacja w powieści Arka czasu Marcina Szczygielskiego, [in:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, eds. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, pp. 317–327 (p. 319);
  • Krupiński, P., Pies patrzy na getto. Zwierzę jako podmiot narracji postholokaustowych, [in:] Ślady II wojny światowej i Zagłady w najnowszej literaturze polskiej, eds. B. Sienkiewicz, S. Karolak, Poznań 2016, pp. 57–84;
  • Rybak, K., Żyd i uchodźca. Znaczące powinowactwa narracyjne w polskiej literaturze dziecięcej ostatniej dekady, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, no. 2, 2017, pp. 44–62 (p. 47);
  • Rybak, K., I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, “Literatura Ludowa”, vol. 63, no. 1, 2019, pp. 10–23;
  • Rybak, K. Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa 2019 (pp. 14–15, 68, 83–84, 88);
  • Rybak, K., Stosunki polsko-żydowskie i Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, [in:] Stosunki polsko-żydowskie, vol. 2, Kultura. Literatura, sztuka i nauka w XX wieku, ed. Z. Trębacz, Warszawa 2020, pp. 171–187 (p. 174);
  • Rybak, K., Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie”, no. 1(7), 2021, pp. 155–173;
  • Rybak, K., „Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, no. 3(1), 2021, pp. 67–84 (p. 69, fn. 4);
  • Rybak, K., Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2023;
  • Slany, K., Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska”, no. 35, 2017, pp. 81–94 (p. 82);
  • Wójcik-Dudek, M., Konieczność śladu. Kanony literatury dla dzieci i młodzieży, „Narracje o Zagładzie”, no. 1, 2015, pp. 96–116 (p. 105, fn. 27);
  • Wójcik-Dudek, M., Dziewczyny i wojna (na podstawie wybranych przykładów literatury dla dzieci i młodzieży), [in:] Uwięzione w grzeczności. Obrazy kobiecych inności w tekstach literackich, eds. B. Walęciuk-Dejneka, Ł. A. Wawryniuk, Kraków 2015, pp. 153–164 (p. 162, fn. 26);
  • Wójcik-Dudek, M., Między udziecinnieniem a infantylizacją Zagłady, [in:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, eds. M. Chrobak, K. Wądolny- Tatar, Kraków 2016, pp. 435–449 (p. 445);
  • Wójcik-Dudek, M., Matka – depozytariuszka sytości i głodu. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec Zagłady, [in:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, eds. W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016 pp. 449–458 (p. 454);
  • Wójcik-Dudek, M., W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice 2016;
  • Вуйчик-Дудек, М., Животните и Холокостът в съвременни полски текстове за млади читатели, „Дзяло”, no. 17, 2020.