Szlemiel

Autor: Ryszard Marek Groński
Ilustracje: Krzysztof Figielski
Rok wydania: 2010
Wydawnictwo: Nowy Świat
Miejsce wydania: Warszawa
Liczba stron: 93
ISBN: 9788373863729
Nie udało się skontaktować z właścicielami praw do okładki. W tej sprawie proszę pisać na adres podany w zakładce “Kontakt”.

Główny bohater – buldog Szlemiel – jest ukochanych pupilem zamożnej rodziny mieszkającej w warszawskich Alejach Ujazdowskich. Po wybuchu II wojny światowej życie zarówno ludzi, jak i zwierząt ulega znacznemu pogorszeniu, a rzeczywistość, choć widziana oczami psa, jest równie przygnębiająca i niebezpieczna, jak odbierana z ludzkiej perspektywy. Opiekunowie psa oraz ich córka, sześcioletnia Joasia, zostają zmuszeni do przeprowadzki do skromnego mieszkania dziadka dziewczynki. Wtedy też Szlemiel po raz pierwszy słyszy słowo „Żydzi”, które staje się zapowiedzią kolejnych represji: noszenia opasek z gwiazdą Dawida i przesiedlenia do getta. To wszystko zostaje buldogowi oszczędzone, zostaje on bowiem po tzw. aryjskiej stronie pod opieką gospodyni głównych bohaterów. Po jakimś czasie trafia do domu profesora Wilamowskiego, zaangażowanego z konspirację. Mężczyzna pomaga wyprowadzić z getta Joasię, lecz gdy jego mieszkanie zostaje zdekonspirowane, a mieszkańcy aresztowani przez Gestapo, dziewczynka podejmuje dramatyczną decyzję o powrocie na teren getta, gdzie mogą jeszcze przebywać jej rodzice. W okolicy muru dziewczynka i pies zostają zastrzeleni.

W tekście Grońskiego wyjątkowo interesujące jest przedstawienie zwierzęcej perspektywy: psy toczą podobne rozmowy, jak ludzie (o wojnie, kwestiach rasowych, a także niechęci do Niemców, których reprezentuje foksterier sekretarza niemieckiej ambasady). Zwierzęcych motywów w Szlemielu jest więcej: Hitler – w zgodzie z panującą w czasie okupacji polską satyrą – nazywany jest hyclerem, Polska Walcząca dla psa staje się Polską Warczącą, a szczekaczki (umieszczone na terenie miasta głośniki będące propagandową tubą nazistów) nabierają dodatkowego znaczenia. W tekście występuje też postać ortodoksyjnego Żyda (dziadka Joasi, której rodzice byli zasymilowani), co jest rzadkością w polskiej literaturze dziecięcej, podobnie jak obraz polskich szmalcowników szantażujących Wilamowskiego. Ponadto Szlemiel to jedyna polska opowieść dla dzieci o Zagładzie, w której ginie główny bohater.

 

Bibliografia:
  • Gajownik, S., II wojna światowa we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Historia – pamięć – edukacja w edukacji humanistycznej, t. 2: Literatura i kultura, red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2013, s. 167–179 (s. 169);
  • Jarzyna, A., Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci, „Narracje o Zagładzie”, nr 2, 2016, s. 235–256;
  • Jarzyna, A., Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich), Łódź 2019 (s. 191–214);
  • Jasnowski, P., Zagłada Żydów w najnowszej literaturze dziecięcej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 19, 2013, s. 6–7;
  • Jeziorkowska-Polakowska, A., „biała plamka na tle MURU to ja…” – angielski buldog opowiada o Zagładzie, [w:] (Nie)zapomniane zwierzęta, eds. E. Łoch, D. Piechota, A. Trześniewska-Nowak, Gdańsk 2021, s. 129–161;
  • Karczewska, A., „Tylko czy niebo nadal istnieje?” Bóg w najnowszej dziecięcej literaturze o Zagładzie, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 69–88;
  • Karczewska, A., Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady, [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, s. 265–300 (s. 267, 282);
  • Kasperek, A., „Szlemiel” i „Arka czasu” jako przykłady współczesnej literatury dla dzieci poruszającej tematykę Zagłady, [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, s. 329–335;
  • Kmiecik, I., Pamięć o Zagładzie w postmodernistycznej baśni – XY Joanny Rudniańskiej, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 135–146 (s. 135);
  • Kmiecik, I., Empatyzacja w powieści Arka czasu Marcina Szczygielskiego, [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, s. 317–327 (s. 319);
  • Krupiński, P., Pies patrzy na getto. Zwierzę jako podmiot narracji postholokaustowych, [w:] Ślady II wojny światowej i Zagłady w najnowszej literaturze polskiej, red. B. Sienkiewicz, S. Karolak, Poznań 2016, s. 57–84;
  • Rybak, K., Żyd i uchodźca. Znaczące powinowactwa narracyjne w polskiej literaturze dziecięcej ostatniej dekady, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 2, 2017, s. 44–62 (s. 47);
  • Rybak, K., I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, “Literatura Ludowa”, t. 63, nr 1, 2019, s. 10–23;
  • Rybak, K. Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa 2019 (s. 14–15, 68, 83–84, 88);
  • Rybak, K., Stosunki polsko-żydowskie i Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, [w:] Stosunki polsko-żydowskie, t. 2, Kultura. Literatura, sztuka i nauka w XX wieku, red. Z. Trębacz, Warszawa 2020, s. 171–187 (s. 174);
  • Rybak, K., Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie”, nr 1(7), 2021, s. 155–173;
  • Rybak, K., „Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, nr 3(1), 2021, s. 67–84 (s. 69, przyp. 4);
  • Rybak, K., Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2023;
  • Slany, K., Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska”, nr 35, 2017, s. 81–94 (s. 82);
  • Wójcik-Dudek, M., Konieczność śladu. Kanony literatury dla dzieci i młodzieży, „Narracje o Zagładzie”, nr 1, 2015, s. 96–116 (s. 105, przyp. 27);
  • Wójcik-Dudek, M., Dziewczyny i wojna (na podstawie wybranych przykładów literatury dla dzieci i młodzieży), [w:] Uwięzione w grzeczności. Obrazy kobiecych inności w tekstach literackich, red. B. Walęciuk-Dejneka, Ł. A. Wawryniuk, Kraków 2015, s. 153–164 (s. 162, przyp. 26);
  • Wójcik-Dudek, M., Między udziecinnieniem a infantylizacją Zagłady, [w:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, red. M. Chrobak, K. Wądolny- Tatar, Kraków 2016, s. 435–449 (s. 445);
  • Wójcik-Dudek, M., Matka – depozytariuszka sytości i głodu. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec Zagłady, [w:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, red. W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016 s. 449–458 (s. 454);
  • Wójcik-Dudek, M., W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice 2016;
  • Вуйчик-Дудек, М., Животните и Холокостът в съвременни полски текстове за млади читатели, „Дзяло”, nr 17, 2020.