Ostatnie przedstawienie panny Esterki. Opowieść z getta warszawskiego

Autor: Adam Jaromir

Ilustracje: Gabriela Cichowska

Rok wydania: 2014

Wydawnictwo: Media Rodzina

Miejsce wydania: Poznań

Liczba stron: 112

ISBN: 9788372789907

Uwagi: Książka została pierwotnie wydana w języku niemieckim.

Tłumaczenia:

• Fräulein Esthers letzte Vorstellung: eine Geschichte aus dem Warschauer Ghetto, [Langenhagen]: Gimpel-Verlag, 2013, s. 115, ISBN: 9783981130089;
• La dernière représentation de mademoiselle Esther: une histoire du ghetto de Varsovie, tłum. N. Lemaire, Vincennes: Des Ronds dans l’O éditions, 2017, s. 112, ISBN: 9782917237984;
• 바르샤바 게토의 마지막 공연: 코르착의 아이들과 에스테르 선생님의 이야기, tłum. 박종대, 파주시: 꿈교출판사, 2015, s. 128, ISBN: 9791185928074.

Książka obrazkowa opowiadająca o ostatnich tygodniach istnienia Domu Sierot prowadzonego w warszawskim getcie przez Janusza Korczaka. Na pierwszej rozkładówce widzimy kartkę z kalendarza z datą 13 maja 1942, kiedy Stary Doktor rozpoczął pisanie pamiętnika, a już 5 lub 6 sierpnia 1942 wszyscy mieszkańcy zostali wyprowadzeni na Umschlagplatz i przewiezieni do Treblinki.

Na tekst składają się naprzemiennie ułożone opisy wydarzeń relacjonowane z perspektywy Korczaka i jednej z dziewczynek mieszkającej w sierocińcu – różne narracje zapisano innym typem czcionki, choć obie stylizowane są na intymną formę pamiętnika. Z jednej stron śledzimy więc opowieść o codziennych trudnościach w zarządzaniu ponad dwusetką podopiecznych, zbieraniu pieniędzy i jedzenia na wykarmienie wszystkich, utrzymaniu porządku w domu i pedagogicznych lekcjach udzielanych dzieciom. Z drugiej przebywamy wśród nich, oczami jednej z wychowanek obserwujemy ich codziennie rozterki, utarczki i realizowane w praktyce zasady panujące w Domu Sierot. Z czasem obie perspektywy ogniskują wokół tytułowego przedstawienia: pracująca w sierocińcu panna Esterka przygotowuje dzieci do odegrania Poczty indyjskiego pisarza Rabindranatha Tagore. Spektaklu, który rzeczywiście odbył się dla zaproszonych gości 18 lipca 1942 roku i dał przygotowującym go dzieciom nadzieję na wolność i odwrócił uwagę od toczącego się wokół nieszczęścia.

Zagłada jest w Ostatni przedstawieniu panny Esterki czymś z jednej strony pozostającym poza murami Domu Sierot, dobrze chronionego przed cierpieniem i terrorem przez opiekunów, z drugiej czytelnik obcuje z nią oczami Janusza Korczaka, przemierzającego niemal codziennie getto doktora i zarządcy sierocińca. Na swojej drodze spotyka umierające z głodu dzieci i przechodniów w opaskach z gwiazdą Dawida na ramieniu, odgrodzonych murem od szczęśliwej, przedwojennej przeszłości. W dużej mierze sielankową opowieść Zagłada przerywa również poprzez ilustracje, przedstawiające mapę dzielnicy żydowskiej, znajdującą się przy ulicy Chłodnej kładkę łączącą małe i duże getto czy postać niemieckiego żołnierza. Opowieść kończy się w nocy 18 lipca, a o brutalnej likwidacji sierocińca informuje posłowie i czarna rozkładówka z kartką z kalendarza z datą 6 sierpnia.

Tekst, oparty na materiale historycznym (poza Domem Sierot pojawia się również postać tzw. Frankensteina, niemieckiego żołnierza siejącego postrach w warszawskim getcie), zawiera ponadto kryptocytaty z dzieł Janusza Korczaka i nawiązania do jego twórczości dla dzieci (np. powieści „Mośki, Jośki i Srule” i „Józki, Jaśki i Franki”).

Bibliografia:

• Bieber, A., Mentoring in an Heterotopic Space – Janusz Korczak’s Orphanage in Contemporary Picture Books, „Filoteknos”, nr 5, 2015, s. 181–189;
• Bieber, A., Voices from the Interior: Reimagining Childhood under Janusz Korczak’s Care, „The Lion and the Unicorn”, nr 42, 2018, s. 321–337;
• Dymel-Trzebiatowska, H., Visual representations of war in Polish and Scandinavian picturebooks. A metaphorical perspective, „Problemy Wczesnej Edukacji / Issues in Early Education”, nr 3 (34), 2016, s. 118–131 (s. 123–123, 130);
• Dymel-Trzebiatowska, H., Opowieść dla dzieci a opowieść dla dorosłych. Dwie literackie odsłony Wielkiej Szpery w łódzkim getcie, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 173–186 (s. 177, przyp. 14);
• Howrus-Czajka, M., Obraz II wojny światowej w polskiej książce obrazkowej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 27, 2016, s. 8–9;
• Howrus-Czajka, M., “True fiction” – the memory and the postmemory of traumatic war events in a picturebook, „Problemy Wczesnej Edukacji / Issues in Early Education”, nr 3 (34), 2016, s. 94–106 (s. 98–99);
• Kania, A., Lekcja (nie)obecności. Dziedzictwo polsko-żydowskie w edukacji polonistycznej, Kraków 2017 (s. 94);
• Karczewska, A., „Tylko czy niebo nadal istnieje?” Bóg w najnowszej dziecięcej literaturze o Zagładzie, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 69–88;
• Karczewska, A., Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady, [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, s. 265–300 (s. 267, 282);
• Kwiatkowska, A., Motyw szycia i haftu w najnowszej polskiej literaturze dla dzieci dotyczącej Zagłady, „Polonistyka. Innowacje”, nr 13, 2021, s. 55–65 (s. 60–61);
• Kwiatkowska, A., Jak narysować pamięć? Zagłada w polskich ilustrowanych książkach dla dzieci, „Porównania”, nr 1, 2021, s. 123–140 (s. 124, 127);
• Michułka, D., Przełamywanie granic książki dla dziecka. Ostatnie przedstawienie panny Esterki Adama Jaromira jako lektura o czytaniu pamięci, „Dydaktyka Polonistyczna”, nr 2 (11), 2016, s. 98–107;
• Olszewska, B., Konwencja pamiętnika, dziennika, autobiografii w książkach o wojnie dla młodego czytelnika, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 101–117 (s. 101, przyp. 1; 103);
• Roszak, J., Czarne sezony. Czarne latawce. O dziecięcych bibliotekach w gettach, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo”, nr 9 (12) cz. 2, 2019, s. 231–244 (s. 241);
• Rybak, K., I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, “Literatura Ludowa”, t. 63, nr 1, 2019, s. 10–23 (s. 10–11);
• Rybak, K. Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa 2019 (s. 14–15, 93, 121);
• Rybak, K., Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie”, nr 1(7), 2021, s. 155–173 (s. 168, przyp. 55);
• Rybak, K., „Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, nr 3(1), 2021, s. 67–84;
• Rybak, K., Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2023;
• Sadowska, D., „Bajki-nie-bajki” czyli II wojna światowa w wybranych polsko- i niemieckojęzycznych utworach dla dzieci z ostatnich 15 lat ze szczególnym uwzględnieniem Asiuni Joanny Papuzińskiej, „Orbis Linguarum”, nr 48, 2018, s. 169–187 (s. 172);
• Sałatarow, A., Trauma i pamięć w utworach Henryka Grynberga i Arce czasu Marcina Szczygielskiego, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 1–2, 2020, s. 34–47 (s. 46, przyp. 3);
• Slany, K., Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska”, nr 35, 2017, s. 81–94 (s. 82);
• Szumal, M., Ada Judytka i zaginiony tałes. Dziecięcy klucz do wielokulturowego Białegostoku, „Polonistyka. Innowacje”, nr 9, 2019, s. 131–140 (s. 133, przyp. 7);
• Wójcik-Dudek, M., Inkaust. Holokaust. Trudna lekcja pisania w czasach Zagłady, „Z Teorii i Praktyki Dydaktyki Języka Polskiego”, t. 24, 2015, s. 7–18 (s. 16, przyp. 24);
• Wójcik-Dudek, M., Konieczność śladu. Kanony literatury dla dzieci i młodzieży, „Narracje o Zagładzie”, nr 1, 2015, s. 96–116 (s. 107, przyp. 37; s. 108, przyp. 38);
• Wójcik-Dudek, M., Między udziecinnieniem a infantylizacją Zagłady, [w:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, red. M. Chrobak, K. Wądolny- Tatar, Kraków 2016, s. 435–449 (s. 445);
• Wójcik-Dudek, M., Matka – depozytariuszka sytości i głodu. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec Zagłady, [w:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, red. W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016 s. 449–458 (s. 454);
• Wójcik-Dudek, M., W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice 2016;
• Wójcik-Dudek, M., „Efekt” Zagłady w polskiej współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 173–187 (s. 178);
• Wójcik-Dudek, M., Elementarz Zagłady w polskiej najnowszej literaturze dla dzieci, [w:] Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. K. Slany, Warszawa 2018, s. 279–294 (s. 284);
• Wójcik-Dudek, M., Memory Boom and Imaginarium of Holocaust in Polish Literature for Young Readers, „Filoteknos”, nr 10, 2020, s. 309–323 (s. 317–318).