Projekt „Oczami dziecka. Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej po roku 1989” (2016–2020) jest realizowany na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego w ramach programu „Diamentowy Grant” Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (grant nr DI2015 013145).
Zagłada Żydów w literaturze dziecięcej i młodzieżowej
Projekt poświęcony jest opisowi i interpretacji kierowanej do niedorosłych czytelników literatury polskiej (z uwzględnieniem kontekstu światowego) powstałej w XX i pierwszych latach XXI w. poruszającej temat Zagłady Żydów. Tragedia Holokaustu wstrząsnęła europejską kulturą i zapisała się na jej kartach jako apogeum kryzysu człowieczeństwa i przestroga na przyszłość. Siłą rzeczy problem Zagłady był i jest podejmowany w rozmaitych tekstach kultury, które próbują opowiedzieć ów dramat i zachować pamięć o nim. Tematyka Zagłady nie jest więc również obca literaturze dziecięcej i młodzieżowej – literaturze formującej młode pokolenia i budującej ich zręby tożsamości, system wartości i kulturową świadomość. Publikacji mieszczących się w obrębie interesujących mnie zagadnień pojawia się na rynku wydawniczym coraz więcej. Są to m.in. Pamiętnik Blumki Iwony Chmielewskiej (2011), Arka czasu Marcina Szczygielskiego (2013) czy Listy w butelce. Opowieść o Irenie Sendlerowej Anny Czerwińskiej-Rydel (2018). Na polskim rynku pojawiły się również dzieła autorów obcych, do których odniosę się w trakcie badań, np. Chłopiec w pasiastej piżamie Johna Boyne’a (wyd. pol. 2007) czy Biegnij, chłopcze, biegnij Uriego Orleva (wyd. pol. 2013).
Katalog utworów o Zagładzie
Ze względu na rosnącą liczbę publikacji dla niedorosłego czytelnika traktujących o Zagładzie podstawowym celem projektu jest zapoznanie się z istniejącym materiałem i podjęcie próby jego uporządkowania. Prezentowana platforma internetowa zawiera zarówno katalog literatury dziecięcej, jak i bibliografię tekstów teoretycznych. Głównym założeniem jest pomoc nauczycielom szkolnym i akademickim w wyborze tekstów do pracy z grupami uczniów i studentów. Ze strony mogą skorzystać również bibliotekarze i osoby zainteresowane literaturą skierowaną do młodego odbiorcy.
Monografia poświęcona narracjom holokaustowym
Ostateczne wyniki badań zostały zawarte w monografii naukowej Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży (WUW, Warszawa 2023), stanowiącej scalenie i opracowanie przeanalizowanego materiału, zwłaszcza w kontekście rozpoznania głównych strategii narracyjnych stosowanych w przekazywaniu niedorosłemu odbiorcy wiedzy o Zagładzie. Publikacja uzupełnia istotną lukę w badaniach nad tym, jak dzisiaj można mówić o tym dramacie z przeszłości.
Wsparcie merytoryczne nauczycieli, pedagogów, edukatorów, bibliotekarzy itd.
Prowadzący projekt żywi nadzieję, że szczegółowa analiza literatury dziecięcej i młodzieżowej traktującej o Zagładzie będzie materiałem przydatnym dla nauczycieli, edukatorów i osób zajmujących się edukacją historyczną i edukacją o Holokauście. Ponadto badaniom przyświeca cel teoretyczny (istotny w perspektywie kształtujących się studiów nad literaturą dziecięcą i młodzieżową), który pozwoli na dodatkowe dookreślenie specyfiki narracji podejmowanych w tych tekstach. Specyfika ta może zostać uwyraźniona właśnie przez to, że tematyka badanych utworów pozornie nie mieści się w wachlarzu tematów utworów dziecięcych i młodzieżowych, a jednak pozostaje integralną cechą kultury i doświadczeń europejskich: ważne wydaje się zatem, by dokonać szczegółowego rozpoznania transformacji, jakich dokonuje literatura dla dzieci i młodzieży na kulturowo i historycznie rozpoznawalnych oraz doniosłych tematach.
Wyniki badań opisanych w projekcie mogą przynieść nowe spojrzenie na literaturę przeznaczoną dla młodego odbiorcy oraz na zagadnienie podejmowania tematu Zagłady w literaturze w ogóle.
Kontakt: dr Krzysztof Rybak, km.rybak [at] uw.edu.pl
Tłumaczenie treści na język angielski: Aleksandra Paszkowska
Logotyp projektu: MODERNA Agencja Reklamowa
Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu „Diamentowy Grant” (grant nr DI2015 013145).