Rutka

Autor: Joanna Fabicka

Ilustracje: Mariusz Andryszczyk

Rok wydania: 2016

Wydawnictwo: Agora

Miejsce wydania: Warszawa

Liczba stron: 223

ISBN: 9788326823305

Dziesięcioletnia Zosia Sardynka żyje na łódzkich Bałutach. Kamienica, w której mieszka jest – podobnie jak wiele innych budynków w okolicy – pomnikiem historii, w tym Zagłady Żydów Łodzi, bo to właśnie na terenie Bałut w 1940 roku zostało założone getto. Wiedzę o przeszłości bohaterka zdobywa w czasie wakacji: ze względu na wyjazd mamy musi je spędzić z ciotką Różą, o której nigdy wcześniej nie słyszała. Wraz z pojawieniem się kobiety w życiu Zosi zaczynają dziać się dziwne rzeczy, a jej nową towarzyszką staje się tajemnicza rudowłosa Rutka, która zabiera dziewczynkę w podróż w czasie, tak metaforyczną, jak i dosłowną. Kolejne fantastyczne epizody – czasem zabawne, czasem przerażające – prowadzą do poznania tragicznej przeszłości „sąsiadów” Zosi, którzy przymusowo zostali stłoczeni na terenie łódzkiego getta, a następnie wysłani na „Diamentową Planetę” pociągiem odjeżdżającym ze stacji Radegast.

Rutka to powieść wielopoziomowa. Po pierwsze autorka korzysta z często wykorzystywanego w prozie historycznej motywu podróży w czasie, ukazując współczesną i wojenną Łódź jako przestrzenie połączone nie tylko postaciami głównych bohaterek, ale też zachowaną od kilkudziesięcioleci tkanką miejską. To właśnie przywrócenie lokalnej postpamięci jest głównym tematem Rutki, obrazującej proces i istotę przekazywania wspomnień o przeszłości w linii żeńskiej (Róża – Rutka – Zosia). Po drugie prezentując naprzemiennie współczesne i historyczne wydarzenia, Fabicka metaforyzuje Zagładę, której refleksy czytelnik może dostrzec w scenach codziennego życia Zosi. Za pomocą artystycznych środków wyrazu autorka przywołuje nie tylko ogólne wizje cierpienia żydowskich ofiar, ale też konkretne osoby, takie jak postać przewodniczącego łódzkiego Judenratu Chaima Rumkowskiego, którego portretuje jako „Białego Pana” pożerającego motyle. Szeroki wachlarz metafor wskazuje, że współczesny świat jest niejako podszyty tragiczną wojenną przeszłością, której pamięć należy kultywować.

Bibliografia:

• Ippoldt, L., Dziecko a wojna – literatura dla dzieci o tematyce wojennej na wybranych przykładach polsko- i niemieckojęzycznych, „Orbis Linguarum”, nr 48, 2018, s. 501–504 (s. 503);
• Jeziorkowska-Polakowska, A., „biała plamka na tle MURU to ja…” – angielski buldog opowiada o Zagładzie, [w:] (Nie)zapomniane zwierzęta, red. E. Łoch, D. Piechota, A. Trześniewska-Nowak, Gdańsk 2021, s. 129–161 (s. 133);
• Karczewska, A., „Tylko czy niebo nadal istnieje?” Bóg w najnowszej dziecięcej literaturze o Zagładzie, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 69–88 (s. 80–82);
• Karczewska, A., Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady, [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, s. 265–300;
• Kasperek, A., „Szlemiel” i „Arka czasu” jako przykłady współczesnej literatury dla dzieci poruszającej tematykę Zagłady, [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, s. 329–335 (s. 329);
• Kmiecik, I., Pamięć o Zagładzie w postmodernistycznej baśni – XY Joanny Rudniańskiej, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 135–146 (s. 137);
• Krajewska, A.M., Młodzieżowe książki o najnowszej historii Polski wydane w ostatnich latach – przegląd subiektywny, „Guliwer”, nr 3, 2018, s. 69–76 (s. 73);
• Michułka, D., Gregorowicz, Ł., Czytanie pamięci – doświadczenie – emocje. Narracje literackie młodego czytelnika – teoria i praktyka odbioru (Rutka Joanny Fabickiej), „Polonistyka. Innowacje”, nr 7, 2018, s. 41–58;
• Olszewska, B., Konwencja pamiętnika, dziennika, autobiografii w książkach o wojnie dla młodego czytelnika, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 101–117 (s. 101, przyp. 1; 111–112);
• Pekaniec, A., Dwie opowieści o wojnie, Holokauście i nie tylko. Kotka Brygidy Joanny Rudniańskiej i Rutka Joanny Fabickiej, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 1, 2017, s. 8–29;
• Rybak, K., Żyd i uchodźca. Znaczące powinowactwa narracyjne w polskiej literaturze dziecięcej ostatniej dekady, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 2, 2017, s. 44–62 (s. 47);
• Rybak, K. Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa 2019 (s. 15, 82, 91);
• Rybak, K., Stosunki polsko-żydowskie i Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, [w:] Stosunki polsko-żydowskie, t. 2, Kultura. Literatura, sztuka i nauka w XX wieku, red. Z. Trębacz, Warszawa 2020, s. 171–187;
• Rybak, K., Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie”, nr 1(7), 2021, s. 155–173 (s. 159);
• Rybak, K., „Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, nr 3(1), 2021, s. 67–84 (s. 69, przyp. 6);
• Rybak, K., Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2023;
• Skowera, M., Różne odcienie dzieciństwa w utworze Agnieszki Suchowierskiej Mat i świat, „Litteraria Copernicana”, nr 3 (23), 2017, s. 127–138 (s. 129, przyp. 8);
• Skowera, M., hasło „Rutka”, Our Mythical Childhood Survey;
• Slany, K., Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska”, nr 35, 2017, s. 81–94;
• Slany, K., Kobieca opowieść o Zagładzie na przykładzie genologii kobiet w Rutce Joanny Fabickiej, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 213–225;
• Smyczyńska, K., Wyzwania współczesnej literatury wizualnej. Czy „Dziewczynka z cienia” ocala pamięć o ofiarach wojny?, [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, s. 337–347 (s. 337, przyp. 3);
• Wójcik-Dudek, M., Matka – depozytariuszka sytości i głodu. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec Zagłady, [w:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, red. W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016, s. 449–458 (s. 454).