Kotka Brygidy

Sześcioletnia Helena żyje wraz z rodziną w Warszawie. W momencie rozpoczęcia wojny i wkroczenia wojsk niemieckich do miasta bohaterka odkrywa na nowo wcześniej dobrze znane postaci i miejsca: przyjaciele rodziny zaczynają nosić na ramionach specjalne, określane przez Helenę „czarodziejskimi”, opaski; sąsiedzi przeprowadzają się do innej, ogrodzonej części miasta; rodzice stają przed trudnymi wyborami i narażają życie, by ratować innych. Wojna zmienia wszystko i wszystkich wokoło, a gdy się kończy, nic nie jest już takie, jak kiedyś – wspomnienia nie pozwalają Helenie zapomnieć o tym, co się wydarzyło.

Powieść to relacja o Zagładzie z perspektywy polskiej dziewczynki, nie-Żydówki: bohaterka jest świadkiem cierpienia Żydów, ale nie samą ofiarą prześladowań, choć jej również wojna nie oszczędza. Poza warstwą dosłowną tekst zawiera też tę metaforyczną, wręcz fantastyczną: pod koniec powieści kotka, z którą rozmawia Helena, staje się niejako nośnikiem pamięci o wszystkich tych, którzy zginęli, choć prawdziwość wspomnień dziewczynki podana jest w wątpliwość. Szczególną uwagę czytelnika zwraca obecność elementów religijnych, nie tylko związanych z judaizmem, często pomijanych w innych narracjach o Zagładzie skierowanych do młodego czytelnika.

Bibliografia:

• Baluch, A., Pogranicza, czyli o relacjach przestrzennych w Kotce Brygidy Joanny Rudniańskiej, [w:] Wyczytać świat – międzykulturowość w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. nauk. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2014, s. 143–149;
• Borzęcka, M., Morwa, kotka i bardzo ważne sprawy, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 2, 2007, s. 8;
• Borzęcka, M., Mały antysemita, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 11, 2010, s. 10;
• Buryła, S., Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu, Kraków 2016, s. 234;
• Chrobak, M., „Po co komu taka uliczka i tramwaj donikąd?”. „Miejsca palimpsestowe” w przewodnikach i spacerownikach dla dzieci, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica”, nr III, 2015, s. 126–142 (s. 141, przyp. 53);
• Gajownik, S., II wojna światowa we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Historia – pamięć – edukacja w edukacji humanistycznej, t. 2: Literatura i kultura, red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2013, s. 167–179 (s. 172);
• Graban-Pomirska, M., Testament Janusza Korczaka – Kotka Brygidy Joanny Rudniańskiej, [w:] „Stare” i „nowe” w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Olszewska, E. Łucka-Zając, Opole 2010, s. 201–208;
• Heska-Kwaśniewicz, K., Wojna[sic!] Dorosłych – Historie Dzieci. Narracje o wojnie w literaturze dla młodych odbiorców po transformacji ustrojowej (1990–2015), [w:] Literatura dla dzieci i młodzieży, t. 5, red. K. Tałuć, Katowice 2017, s. 33–56 (s. 47–48);
• Ippoldt, L., Dziecko a wojna – literatura dla dzieci o tematyce wojennej na wybranych przykładach polsko- i niemieckojęzycznych, „Orbis Linguarum”, nr 48, 2018, s. 501–504 (s. 503);
• Jarzyna, A., Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci, „Narracje o Zagładzie”, nr 2, 2016, s. 235–256;
• Jarzyna, A., Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich), Łódź 2019 (s. 178, przyp. 164; 191–214);
• Jasnowski, P., Zagłada Żydów w najnowszej literaturze dziecięcej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 19, 2013, s. 6–7;
• Jeziorkowska-Polakowska, A., „biała plamka na tle MURU to ja…” – angielski buldog opowiada o Zagładzie, [w:] (Nie)zapomniane zwierzęta, red. E. Łoch, D. Piechota, A. Trześniewska-Nowak, Gdańsk 2021, s. 129–161 (s. 132, przyp. 6);
• Kania, A., Lekcja (nie)obecności. Dziedzictwo polsko-żydowskie w edukacji polonistycznej, Kraków 2017 (s. 94, 96–97);
• Karczewska, A., „Tylko czy niebo nadal istnieje?” Bóg w najnowszej dziecięcej literaturze o Zagładzie, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 69–88;
• Karczewska, A., Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady, [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, s. 265–300;
• Kasperek, A., „Szlemiel” i „Arka czasu” jako przykłady współczesnej literatury dla dzieci poruszającej tematykę Zagłady, [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, s. 329–335 (s. 329);
• Kmiecik, I., Pamięć o Zagładzie w postmodernistycznej baśni – XY Joanny Rudniańskiej, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 135–146 (s. 135, 137);
• Kmiecik, I., Empatyzacja w powieści Arka czasu Marcina Szczygielskiego, [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, s. 317–327 (s. 318);
• Kostecka, W., Once Upon a Time There Was a War: The Use of Fairy-tale Conventions in Contemporary Polish Literature for Children about Refugees, „Maska”, nr 36, 2017, s. 33–49 (s. 33, przyp. 2);
• Kowalska-Leder, J., Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wyzwania, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 10, 2014, s. 768–802 (s. 790–791);
• Krajewska, A.M., Młodzieżowe książki o najnowszej historii Polski wydane w ostatnich latach – przegląd subiektywny, „Guliwer”, nr 3, 2018, s. 69–76 (s. 73);
• Krupiński, P., Pies patrzy na getto. Zwierzę jako podmiot narracji postholokaustowych, [w:] Ślady II wojny światowej i Zagłady w najnowszej literaturze polskiej, red. B. Sienkiewicz, S. Karolak, Poznań 2016, s. 57–84;
• Leszczyński, G., Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji, Warszawa 2010 (s. 118–125, 137, 181–183);
• Michułka, D., Gregorowicz, Ł., Czytanie pamięci – doświadczenie – emocje. Narracje literackie młodego czytelnika – teoria i praktyka odbioru (Rutka Joanny Fabickiej), „Polonistyka. Innowacje”, nr 7, 2018, s. 41–58 (s. 45);
• Mioduszewska, Z., Zwierzęta w literaturze o Zagładzie, [w:] Koziołek Matołek i inne bajkowe zwierzęta w tekstach literatury i kultury, red. M. Bator, B. Gierszewska, K. Kępczyk, Pacanów 2016, s. 44–55;
• Mytych-Forajter, B., Energia metamorfozy w prozie Joanny Rudniańskiej, [w:] I. Gralewicz-Wolny, B. Mytych-Forajter, Uwolnić Pippi! Twórczość dla dzieci wobec przemian kultury, Katowice 2013, s. 87–100;
• Olszewska, B., Konwencja pamiętnika, dziennika, autobiografii w książkach o wojnie dla młodego czytelnika, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 101–117 (s. 101, przyp. 1);
• Pekaniec, A., Dwie opowieści o wojnie, Holokauście i nie tylko. Kotka Brygidy Joanny Rudniańskiej i RutkaJoanny Fabickiej, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 1, 2017, s. 8–29;
• Rybak, K., Hide and Seek with Nazis. Playing with Child Identity in Polish Children’s Literature about the Shoah, „Libri & Liberi”, nr 6 (1), 2017, s. 11–24;
• Rybak, K., Żyd i uchodźca. Znaczące powinowactwa narracyjne w polskiej literaturze dziecięcej ostatniej dekady, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 2, 2017, s. 44–62 (s. 47);
• Rybak, K., I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, “Literatura Ludowa”, t. 63, nr 1, 2019, s. 10–23 (s. 11, 16);
• Rybak, K., Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa 2019;
• Rybak, K., Stosunki polsko-żydowskie i Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, [w:] Stosunki polsko-żydowskie, t. 2, Kultura. Literatura, sztuka i nauka w XX wieku, red. Z. Trębacz, Warszawa 2020, s. 171–187;
• Rybak, K., Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie”, nr 1(7), 2021, s. 155–173;
• Rybak, K., „Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, nr 3(1), 2021, s. 67–84;
• Rybak, K., Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2023;
• Skowera, M., Polacy i Żydzi, dzieci i dorośli. Kto jest kim w Kotce Brygidy Joanny Rudniańskiej i Bezsenności Jutki Doroty Combrzyńskiej-Nogali, „Konteksty Kultury”, t. 11, nr 1, 2014, s. 57–72;
• Skowera, M., Różne odcienie dzieciństwa w utworze Agnieszki Suchowierskiej Mat i świat, „Litteraria Copernicana”, nr 3 (23), 2017, s. 127–138 (s. 129, przyp. 8);
• Slany, K., Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska”, nr 35, 2017, s. 81–94 (s. 82–83);
• Slany, K., Śmierć we współczesnej literaturze dla dzieci – łamanie tabu?, [w:] Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. K. Slany, Warszawa 2018, s. 35–59 (s. 49);
• Slany, K., Herstory in Young Adult Fiction by Joanna Rudniańska Based on the Examples of Rok Smoka and Kotka Brygidy, „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze”, nr 8, 2019, s. 301–325;
• Smyczyńska, K., Wyzwania współczesnej literatury wizualnej. Czy „Dziewczynka z cienia” ocala pamięć o ofiarach wojny?, [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, s. 337–347 (s. 337, przyp. 3);
• Tomczok, M., Anna Mach, Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej; Małgorzata Wójcik-Dudek, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 13, 2017, s. 795–801 (s. 796);
• Tomczok, M., Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Warszawa 2017 (s. 52–53, 87); 
• Wójcik-Dudek, M., Kiedy mały Srulek staje się bohaterem literackim – Holokaust w literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Żydowskie dziecko, red. A. Jeziorkowska- Polakowska, A. Karczewska, Lublin 2013, s. 245–255;
• Wójcik-Dudek, M., Fotografie okolic dzieciństwa (na przykładzie wybranych tekstów literackich o Zagładzie), [w:] Historia – pamięć – edukacja w edukacji humanistycznej, t. 2: Literatura i kultura, red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2013, s. 316–325; (s. 321–324);
• Wójcik-Dudek, M., Rewanż pamięci. Literackie fotografie Holokaustu na lekcjach języka polskiego, [w:] Auschwitz i Holokaust. Edukacja w szkole i w miejscu pamięci, red. P. Trojański, Oświęcim 2014, s. 111–123;
• Wójcik-Dudek, M., Architektura pamięci – (nie)literackie przestrzenie getta, „Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, nr XIV, 2014, s. 215–224;
• Wójcik-Dudek, M., Transfery Zagłady. Przypadek Kotki Brygidy Joanny Rudniańskiej, [w:] Biblioteka postscriptum polonistycznego, t. 5: Adaptacje II. Transfery Kulturowe, red. W. Hajduk-Gawron, Katowice 2015, s. 349–360;
• Wójcik-Dudek, M., Konieczność śladu. Kanony literatury dla dzieci i młodzieży, „Narracje o Zagładzie”, nr 1, 2015, s. 96–116;
• Wójcik-Dudek, M., Dziewczyny i wojna (na podstawie wybranych przykładów literatury dla dzieci i młodzieży), [w:] Uwięzione w grzeczności. Obrazy kobiecych inności w tekstach literackich, red. B. Walęciuk-Dejneka, Ł. A. Wawryniuk, Kraków 2015, s. 153–164 (s. 155–158);
• Wójcik-Dudek, M., Między udziecinnieniem a infantylizacją Zagłady, [w:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, red. M. Chrobak, K. Wądolny- Tatar, Kraków 2016, s. 435–449 (s. 445, 447);
• Wójcik-Dudek, M., Zamieszkać w Zagładzie. Geografia Holocaustu w literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2016, s. 43–56;
• Wójcik-Dudek, M., Matka – depozytariuszka sytości i głodu. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec Zagłady, [w:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, red. W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016 s. 449–458 (s. 453, 454 przyp. 12);
• Wójcik-Dudek, M., W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice 2016;
• Wójcik-Dudek, M., Płynna postpamięć – motywy akwatyczne w literaturze osobnej podejmującej problematykę Holokaustu, [w:] Żywioły w literaturze dziecięcej. Woda, red. A. Czabanowska-Wróbel, K. Zabawa, Kraków 2017, s. 201–217;
• Wójcik-Dudek, M., Dybuk i Facebook. Pamięć i postpamięć jako wyzwania edukacji polonistycznej, „Guliwer”, nr 3, 2018, s. 34–43;
• Wójcik-Dudek, M., „Efekt” Zagłady w polskiej współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 173–187;
• Wójcik-Dudek, M., Elementarz Zagłady w polskiej najnowszej literaturze dla dzieci, [w:] Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. K. Slany, Warszawa 2018, s. 279–294 (s. 289–293);
• Wójcik-Dudek, M., Doświadczenie ziemi. Zagłada w najnowszej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Żywioły w literaturze dziecięcej. Ziemia, red. A. Czabanowska-Wróbel, K. Zabawa, Kraków 2019, s. 243–257 (s. 247–249);
• Wójcik-Dudek, M., Memory Boom and Imaginarium of Holocaust in Polish Literature for Young Readers, „Filoteknos”, nr 10, 2020, s. 309–323 (s. 320);
• Wróblewski, M., Doświadczanie dzieciństwa. Studium z antropologii literatury, Toruń 2019 (s. 109, 181, 183);
• Zabawa, K., Literatura dla dzieci w kontekstach edukacyjnych, Kraków 2017 (s. 80–81);
• Вуйчик-Дудек, М., Животните и Холокостът в съвременни полски текстове за млади читатели, „Дзяло”, nr 17, 2020.