Dym [Fume]

Autor: Antón Fortes
Ilustracje: Joanna Concejo
Tłumaczenie: Beata Haniec
Rok wydania: 2011
Wydawnictwo: Tako
Miejsce wydania: Toruń
Liczba stron: 36
ISBN: 9788362737055
Uwagi: Tłumaczenie z oryginału hiszpańskiego (2008).
Tłumaczenia:
  • Fume, Pontevedra: OQO Editora, 2008, s. 36, ISBN: 9788498710588;
  • Fumée, tłum. J. Yuste, Pontevedra: OQO, 2009, s. 36, ISBN: 9788498711035;
  • Fumo, tłum. D. Batalim Sottomayor, Pontevedra: OQO, 2009, s. 36, ISBN: 9788498711400;
  • Fumo, tłum. A. Lami, Modena: Logos, 2011, s. 36, ISBN: 9788857600550;
  • Humo, Pontevedra: OQO, 2008, s. 34, ISBN: 9788498710595;
  • Smoke, tłum. M. W. Heslop, Pontevedra: OQO, 2009, s. 36, ISBN: 9788498711394.
Wykorzystanie okładki za zgodą wydawcy.

Czytelnik Dymu zostaje wrzucony w sam środek wydarzeń dziejących się w obozie zagłady. Narratorem opowieści jest kilkuletni chłopiec, który w kolejnych scenach przywołuje dramatyczne wydarzenia z obozowej codzienności, takie jak selekcja, przydzielenie do baraków („domów”), wielogodzinny apel na mrozie, nieustający głód i egzekucje. Jedyne pocieszenie niosą chłopcu towarzysząca mu matka oraz obozowy kolega Vadio. Opowieść kończy się w „domu z kominem”, do którego prowadzony jest dziecięcy narrator – ostatnia rozkładówka przedstawia stojących w ciemności dwóch chłopców trzymających się za ręce, a ilustracji towarzysz tekst: „Zamykają drzwi. Prawie nic nie widać. Vadio podaje mi rękę. To mój jedyny przyjaciel”.

Dym to połączenie wchodzących ze sobą w dialog tekstu i ilustracji. Krótkie, pozbawione ozdobników frazy Antóna Fortesa dokładnie opisują obozowe wydarzenia widziane oczami dziecięcego narratora, który – karmiony opowieściami dorosłych – nie rozumie wszystkiego, co dzieje się wokół niego, choć nieobce są mu już głód czy śmierć. Utrzymane w stonowanych barwach ilustracje Joanny Concejo wchodzą w dialog z tekstem, ukazując złożony świat obrazów dziecięcego doświadczenia Zagłady, z jednej strony pełnego wychudzonych, smutnych postaci, z drugiej natomiast poddającego się silnie pracujące wyobraźni, przemieniającej żołnierzy w mityczne harpie, a leżące na ziemi ziemniaki w ludzkie głowy. Warto zaznaczyć, że trudno ustalić wiek projektowanego odbiorcy Dymu, który mimo to bywa traktowany przez niektórych za utwór przeznaczony dla dzieci, wzbudzając tym samym sprzeciw wynikający z obawy o traumatyczne doświadczenie, jakim jego lektura może być dla niedorosłego.

 
Bibliografia:
  • Bieber, A., Voices from the Interior: Reimagining Childhood under Janusz Korczak’s Care, „The Lion and the Unicorn”, nr 42, 2018, s. 321–337 (s. 326);
  • Biernacka-Licznar, K., Jamróz-Stolarska, E., Paprocka, N., Lilipucia rewolucja. Awangardowe wydawnictwa dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 2000–2015. Produkcja wydawnicza. Bibliografia, Warszawa 2018 (s. 59–60);
  • Cackowska, M., Ideologie dzieciństwa w książkach obrazkowych dla dzieci, [w:] Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, red. B. Sochańska, J. Czechowska, Warszawa–Poznań 2012, s. 55–75 (s. 71);
  • Dymel-Trzebiatowska, H., Visual representations of war in Polish and Scandinavian picturebooks. A metaphorical perspective, „Problemy Wczesnej Edukacji / Issues in Early Education”, nr 3 (34), 2016, s. 118–131 (s. 119);
  • Gajownik, S., II wojna światowa we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Historia – pamięć – edukacja w edukacji humanistycznej, t. 2: Literatura i kultura, red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2013, s. 167–179 (s. 170);
  • Howrus-Czajka, M., Obraz II wojny światowej w polskiej książce obrazkowej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 27, 2016, s. 8–9;
  • Howrus-Czajka, M., “True fiction” – the memory and the postmemory of traumatic war events in a picturebook, „Problemy Wczesnej Edukacji / Issues in Early Education”, nr 3 (34), 2016, s. 94–106 (s. 98);
  • Ippoldt, L., Dziecko a wojna – literatura dla dzieci o tematyce wojennej na wybranych przykładach polsko- i niemieckojęzycznych, „Orbis Linguarum”, nr 48, 2018, s. 501–504 (s. 503);
  • Jasnowski, P., Zagłada Żydów w najnowszej literaturze dziecięcej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 19, 2013, s. 6–7;
  • Jeziorkowska-Polakowska, A., „biała plamka na tle MURU to ja…” – angielski buldog opowiada o Zagładzie, [w:] (Nie)zapomniane zwierzęta, red. E. Łoch, D. Piechota, A. Trześniewska-Nowak, Gdańsk 2021, s. 129–161 (s. 132, przyp. 6);
  • Michułka, D., Przełamywanie granic książki dla dziecka. Ostatnie przedstawienie panny Esterki Adama Jaromira jako lektura o czytaniu pamięci, „Dydaktyka Polonistyczna”, nr 2 (11), 2016, s. 98–107 (s. 99);
  • Nieczyporowski, R., WYSCHNIĘTE ŁZY. Pamięć Zagłady w sztuce współczesnej, „DYSKURS. Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu”, nr 24, 2017, s. 64–84 (s. 75);
  • Olszewska, B., Konwencja pamiętnika, dziennika, autobiografii w książkach o wojnie dla młodego czytelnika, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 101–117 (s. 111 przyp. 12);
  • Rybak, K., I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, “Literatura Ludowa”, t. 63, nr 1, 2019, s. 10–23 (s. 13–14);
  • Rybak, K., Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa 2019 (s. 89, 100);
  • Rybak, K., Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie”, nr 1(7), 2021, s. 155–173 (s. 168–169);
  • Rybak, K., Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2023;
  • Sikorska, M., Czy literatura piękna może pomóc w edukacji dotyczącej Auschwitz i Holokaustu?, [w:] Auschwitz i Holokaust. Edukacja w szkole i w miejscu pamięci, red. P. Trojański, Oświęcim 2014, s. 155–159;
  • Sikorska, M., Smyczyńska, K., Visual Narratives of Death and Memory. The Holocaust in Two Contemporary European Picture Books, [w:] Global Perspectives on Death in Children’s Literature, red. L.D. Clement, L. Jamali, New York and London 2016, s. 177–190;
  • Skibińska, E., Bezsenność Jutki, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 18, 2012, s. 30;
  • Smyczyńska, K., Wyzwania współczesnej literatury wizualnej. Czy „Dziewczynka z cienia” ocala pamięć o ofiarach wojny?, [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, s. 337–347 (s. 337, przyp. 3);
  • Szyłak, J., O Rose Blanche i opowiadaniu o Zagładzie, „Ars Educandi”, nr 15, 2018, s. 45–54 (s. 45, 51–52);
  • Tomczok, M., Anna Mach, Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej; Małgorzata Wójcik-Dudek, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 13, 2017, s. 795–801 (s. 799–800);
  • Wijas, J., Mała opowieść o wielkiej historii. Refleksje na marginesie książki „Dym” Antóna Fortesa i Joanny Concejo, [w:] Dziecko i baśnie świata w kontekście wczesnej edukacji, red. U. Chęcińska, Szczecin 2016, s. 249–260;
  • Wójcik-Dudek, M., Kiedy mały Srulek staje się bohaterem literackim – Holokaust w literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Żydowskie dziecko, red. A. Jeziorkowska- Polakowska, A. Karczewska, Lublin 2013, s. 245–255 (s. 250 przyp. 19);
  • Wójcik-Dudek, M., Inkaust. Holokaust. Trudna lekcja pisania w czasach Zagłady, „Z Teorii i Praktyki Dydaktyki Języka Polskiego”, t. 24, 2015, s. 7–18 (s. 16, przyp. 24);
  • Wójcik-Dudek, M., Architektura pamięci – (nie)literackie przestrzenie getta, „Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, nr XIV, 2014, s. 215–224 (s. 220 przyp. 11);
  • Wójcik-Dudek, M., Konieczność śladu. Kanony literatury dla dzieci i młodzieży, „Narracje o Zagładzie”, nr 1, 2015, s. 96–116 (s. 107 przyp. 37);
  • Wójcik-Dudek, M., Między udziecinnieniem a infantylizacją Zagłady, [w:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, red. M. Chrobak, K. Wądolny- Tatar, Kraków 2016, s. 435–449 (s. 443);
  • Wójcik-Dudek, M., W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice 2016 (s. 254–255);
  • Wójcik-Dudek, M., „Efekt” Zagłady w polskiej współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 173–187 (s. 177 przyp. 14).