Bezsenność Jutki

Autor: Dorota Combrzyńska-Nogala
Ilustracje: Joanna Rusinek
Rok wydania: 2012
Wydawnictwo: Literatura
Miejsce wydania: Łódź
Liczba stron: 79
ISBN: 9788376721514
Uwagi: Seria “Wojny dorosłych – historie dzieci”
Wykorzystanie okładki za zgodą wydawcy. ©Wydawnictwo Literatura

Jutka mieszka z dziadkiem Dawidem Cwancygierem i ciocią w łódzkim getcie. Z powodu wojennych wydarzeń toczących się wokół ma trudności z zaśnięciem, dziadek opowiada jej więc różne historie na dobranoc: baśń o Królowej Śnieżce, smoku wawelskim oraz mit o Tezeuszu, Ariadnie i Minotaurze. To właśnie ta historia najmocniej wpływa na dziewczynkę, która zaczyna zauważać podobieństwa łączące antyczną historię z rzeczywistością Zagłady: getto przypomina labirynt, nazista Minotaura, a w momencie rozpoczęcia tzw. Wielkiej Szpery, w ramach której Niemcy przeszukują getto i wywożą z niego dzieci i starców, Dawid ukrywa wnuczkę w specjalnej skrytce i niczym Ariadna daruje Jutce kłębek nici, by wzorem Tezeusza przetrwała Wielką Szperę. Po zakończeniu akcji udaje mu się zorganizować wyprowadzenie dziewczynki i jej ciotki na drugą stronę muru.

Powieść ukazuje realia życia w łódzkim getcie – dzieci bawią się na terenie Bałut (dzielnicy Łodzi, w której znajdowało się getto), śpiewają piosenki w jidisz i po hebrajsku,  często brakuje im jedzenia, a rodzice i opiekunowie są wywożeni pociągami w nieznanym kierunku. Najdramatyczniejsze sceny to czas tzw. Wielkiej Szpery, która rozpoczęła się 5 września 1942 roku – w ramach akcji do obozu w Chełmnie nad Nerem wywieziono wtedy 15 000 osób, w tym 5862 dzieci. Niemiecki rozkaz 4 września przekazał mieszkańcom getta Chaim Mordechaj Rumkowski, przewodniczący Judenratu czyli Żydowskiej Rady Starszych, niejednoznacznie oceniany przez historyków, w Bezsenności Jutki przedstawiony w sposób negatywny.

 

Bibliografia:
  • Baluch, A., Jutka i Anna potrzebowały opowieści jak powietrza. Interpretacja utworów dla dzieci i dziecięcych na podstawie Bezsenności Jutki Doroty Combrzyńskiej-Nogali oraz Anny i Pana Jaskółki Gavriela Savita, [w:] Język – lektura – interpretacja w dydaktyce szkolnej, red. E. Jaskółowa, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 257–266;
  • Baluch, A., Bezsenność Jutki Doroty Combrzyńskiej-Nogali jako literacka forma przemieszczenia mitu o Demeter i Korze, [w:] Żywioły w literaturze dziecięcej. Ziemia, red. A. Czabanowska-Wróbel, K. Zabawa, Kraków 2019, s. 235–242;
  • Baluch, A., Ludzie i przedmioty. Literatura dla dzieci jako szkoła estetycznej wrażliwości, „Paidia i Literatura”, nr 2, 2020, s. 59–66;
  • Borowicz, J., Chleb, [w:] Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska, Warszawa 2017, s. 81–102 (s. 93–94);
  • Dymel-Trzebiatowska, H., Opowieść dla dzieci a opowieść dla dorosłych. Dwie literackie odsłony Wielkiej Szpery w łódzkim getcie, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 173–186;
  • Gajownik, S., II wojna światowa we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Historia – pamięć – edukacja w edukacji humanistycznej, t. 2: Literatura i kultura, red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2013, s. 167–179 (s. 168, przyp. 14; 173);
  • Heska-Kwaśniewicz, K., Wojna[sic!] Dorosłych – Historie Dzieci. Narracje o wojnie w literaturze dla młodych odbiorców po transformacji ustrojowej (1990–2015), [w:] Literatura dla dzieci i młodzieży, t. 5, red. K. Tałuć, Katowice 2017, s. 33–56 (s. 38–39, 41);
  • Howrus-Czajka, M., Obraz II wojny światowej w polskiej książce obrazkowej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 27, 2016, s. 8–9;
  • Howrus-Czajka, M., “True fiction” – the memory and the postmemory of traumatic war events in a picturebook, „Problemy Wczesnej Edukacji / Issues in Early Education”, nr 3 (34), 2016, s. 94–106 (s. 100–101);
  • Janus-Sitarz A., Gry wyobraźni a oswajanie przestrzeni strachu. Czasy Holokaustu w literaturze dla dzieci, [w:] Wolność i wyobraźnia w literaturze dziecięcej, red. A. Czabanowska-Wróbel, M. Kotkowska, Kraków 2017, s. 195–206;
  • Jarzyna, A., Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci, „Narracje o Zagładzie”, nr 2, 2016, s. 235–256;
  • Jarzyna, A., Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich), Łódź 2019 (s. 191–214);
  • Jasnowski, P., Zagłada Żydów w najnowszej literaturze dziecięcej, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 19, 2013, s. 6–7;
  • Jeziorkowska-Polakowska, A., „biała plamka na tle MURU to ja…” – angielski buldog opowiada o Zagładzie, [w:] (Nie)zapomniane zwierzęta, red. E. Łoch, D. Piechota, A. Trześniewska-Nowak, Gdańsk 2021, s. 129–161 (s. 132);
  • Józefowicz, A., Child-family-peer relations in the most regent Polish prosi for children, in an educational context, [w:] The Educational and Social World of a Child Discourses of Communication, Subjectivity and Cyborgization, red. H. Krauze-Sikorska, M. Kichowski, Poznań 2015, s. 287–299 (s. 295);
  • Kania, A., Lekcja (nie)obecności. Dziedzictwo polsko-żydowskie w edukacji polonistycznej, Kraków 2017 (s. 93, przyp. 34);
  • Karczewska, A., „Tylko czy niebo nadal istnieje?” Bóg w najnowszej dziecięcej literaturze o Zagładzie, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 69–88;
  • Karczewska, A., Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady, [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. I. von der Lühe, S.J. Żurek, Lublin 2019, s. 265–300;
  • Kasperek, A., „Szlemiel” i „Arka czasu” jako przykłady współczesnej literatury dla dzieci poruszającej tematykę Zagłady, [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017, s. 329–335 (s. 329);
  • Kowalska-Leder, J., Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wyzwania, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 10, 2014, s. 768–802 (s. 792–794);
  • Krajewska, A.M., Młodzieżowe książki o najnowszej historii Polski wydane w ostatnich latach – przegląd subiektywny, „Guliwer”, nr 3, 2018, s. 69–76 (s. 73);
  • Krupiński, P., Pies patrzy na getto. Zwierzę jako podmiot narracji postholokaustowych, [w:] Ślady II wojny światowej i Zagłady w najnowszej literaturze polskiej, red. B. Sienkiewicz, S. Karolak, Poznań 2016, s. 57–84 (s. 67, przyp. 24);
  • Kwiatkowska, A., Motyw szycia i haftu w najnowszej polskiej literaturze dla dzieci dotyczącej Zagłady, „Polonistyka. Innowacje”, nr 13, 2021, s. 55–65;
  • Kwiatkowska, A., Jak narysować pamięć? Zagłada w polskich ilustrowanych książkach dla dzieci, „Porównania”, nr 1, 2021, s. 123–140;
  • Marciniak, K., (De)Constructing Arcadia. The Polish Struggles with History and Differing Colours of Childhood in the Mirror of Classical Mythology, [w:] The Reception of Ancient Greece and Rome in Children’s Literature. Heroes and Eagles, red. L. Maurice, Leiden, Boston, 2015, s. 56–82 (s. 81–82);
  • Mieszek, M., Kulinaria w łódzkiej serii książek dla dzieci „Wojny dorosłych – opowieści[sic!] dzieci”, [w:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, red. W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016 s. 569–580;
  • Michułka, D., Przełamywanie granic książki dla dziecka. Ostatnie przedstawienie panny Esterki Adama Jaromira jako lektura o czytaniu pamięci, „Dydaktyka Polonistyczna”, nr 2 (11), 2016, s. 98–107 (s. 99);
  • Mioduszewska, Z., Zwierzęta w literaturze o Zagładzie, [w:] Koziołek Matołek i inne bajkowe zwierzęta w tekstach literatury i kultury, red. M. Bator, B. Gierszewska, K. Kępczyk, Pacanów 2016, s. 44–55 (s. 54, przyp. 32);
  • Olszewska, B., Konwencja pamiętnika, dziennika, autobiografii w książkach o wojnie dla młodego czytelnika, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 101–117 (s. 101, przyp. 1; 113);
  • Pietrych, K., (Re)prezentacje czy symulacje? Przestrzeń łódzkiego getta w literaturze XXI wieku, [w:] Geograficzne przestrzenie utekstowione, red. B. Karwowska, E. Konończuk, E. Sidoruk, E. Wampuszyc, Białystok 2017, s. 309–330 (s. 315, 326–328);
  • Roszak, J., Czarne sezony. Czarne latawce. O dziecięcych bibliotekach w gettach, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo”, nr 9 (12) cz. 2, 2019, s. 231–244 (s. 235);
  • Rybak, K., Hide and Seek with Nazis. Playing with Child Identity in Polish Children’s Literature about the Shoah, „Libri & Liberi”, nr 6 (1), 2017, s. 11–24;
  • Rybak, K., Żyd i uchodźca. Znaczące powinowactwa narracyjne w polskiej literaturze dziecięcej ostatniej dekady, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 2, 2017, s. 44–62;
  • Rybak, K., Rzeczy do zabawy. Zabawki w cieniu Zagłady w twórczości Uriego Orleva, [w:] O czym mówią rzeczy? Świat przedmiotów w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. A. Mik, M. Niewieczerzał, E. Rąbkowska, G. Leszczyński, Warszawa 2019, s. 93–105 (s. 94, przyp. 3);
  • Rybak, K., I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, “Literatura Ludowa”, t. 63, nr 1, 2019, s. 10–23 (s. 11, 15);
  • Rybak, K., Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie, Warszawa 2019;
  • Rybak, K., Stosunki polsko-żydowskie i Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, [w:] Stosunki polsko-żydowskie, t. 2, Kultura. Literatura, sztuka i nauka w XX wieku, red. Z. Trębacz, Warszawa 2020, s. 171–187;
  • Rybak, K., Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie”, nr 1(7), 2021, s. 155–173 (s. 159, 167);
  • Rybak, K., „Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, nr 3(1), 2021, s. 67–84 (s. 69, przyp. 6);
  • Rybak, K., Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2023;
  • Sadowska, D., „Bajki-nie-bajki” czyli II wojna światowa w wybranych polsko- i niemieckojęzycznych utworach dla dzieci z ostatnich 15 lat ze szczególnym uwzględnieniem Asiuni Joanny Papuzińskiej, „Orbis Linguarum”, nr 48, 2018, s. 169–187 (s. 172, 174);
  • Sałatarow, A., Trauma i pamięć w utworach Henryka Grynberga i Arce czasu Marcina Szczygielskiego, „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty”, nr 1–2, 2020, s. 34–47 (s. 46, przyp. 3);
  • Sikora, A., W jaki sposób mówimy dzieciom o wojnie? Charakterystyka prozy o tematyce wojennej na podstawie wybranych książek dla dzieci, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, nr 2 (19), 2014, s. 25–44;
  • Skibińska, E., Bezsenność Jutki, „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, nr 18, 2012, s. 30;
  • Skowera, M., „Dorota Combrzyńska-Nogala”, [w:] Polish Literature for Children and Young Adults Inspired by Classical Antiquity. A Catalogue, red. K. Marciniak, E. Olechowska, J. Kłos, Michał Kucharski, Warsaw 2013, s. 50–52;
  • Skowera, M., Polacy i Żydzi, dzieci i dorośli. Kto jest kim w Kotce Brygidy Joanny Rudniańskiej i Bezsenności Jutki Doroty Combrzyńskiej-Nogali, „Konteksty Kultury”, t. 11, nr 1, 2014, s. 57–72;
  • Skowera, M., Różne odcienie dzieciństwa w utworze Agnieszki Suchowierskiej Mat i świat, „Litteraria Copernicana”, nr 3 (23), 2017, s. 127–138 (s. 129, przyp. 8);
  • Skowera, M., „Jutka’s Insomnia [Bezsenność Jutki]”, Our Mythical Childhood Survey;
  • Slany, K., Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci, „Maska”, nr 35, 2017, s. 81–94 (s. 82, 85);
  • Slany, K., Kobieca opowieść o Zagładzie na przykładzie genologii kobiet w Rutce Joanny Fabickiej, [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 213–225 (s. 217);
  • Szajnert, D., Przestrzeń doświadczona, przestrzeń wytworzona – literackie topografie Litzmannstadt Getto (rekonesans). Część pierwsza, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 5, 2014, s. 7–28 (s. 12);
  • Tomczok, M., Anna Mach, Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej; Małgorzata Wójcik-Dudek, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 13, 2017, s. 795–801 (s. 796);
  • Tomczok, M., Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Warszawa 2017 (s. 208);
  • Wawer, K., Lekcje (polskiego) z wielokulturowości. Praca z serią Wojny dorosłych – historie dzieci w szkole podstawowej na wybranych przykładach, „Polonistyka. Innowacje”, nr 13, 2021, s. 145–161 (s. 146);
  • Wądolny-Tatar, K., Synekdocha jako trop wizualny w książkowych ilustracjach dla dzieci (na przykładzie wybranych narracji słowa i obrazu o drugiej wojnie światowej), [w:] Literatura i inne sztuki w przestrzeni edukacyjnej dziecka, red. A. Ungeheuer-Gołąb, U. Kopeć, Rzeszów 2016, s. 164–176 (s. 172–174);
  • Wądolny-Tatar, K., Dziecko i wojna w perspektywie postpamięci. Narracje dla najmłodszych, „Litteraria Copernicana”, nr 3 (23), 2017, s. 111–124;
  • Wądolny-Tatar, K., (Auto)biograficzna przestrzeń pamięci (Ostatnie piętro Ireny Landau), [w:] (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2018, s. 147–161 (s. 159);
  • Wójcik-Dudek, M., Kiedy mały Srulek staje się bohaterem literackim – Holokaust w literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Żydowskie dziecko, red. A. Jeziorkowska- Polakowska, A. Karczewska, Lublin 2013, s. 245–255 (s. 251);
  • Wójcik-Dudek, M., Architektura pamięci – (nie)literackie przestrzenie getta, „Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, nr XIV, 2014, s. 215–224;
  • Wójcik-Dudek, M., Dzieci i książki w Bibliotece Shoah, [w:] (Przed)szkolne spotkania z lekturą, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, współpr. A. Zok-Smoła, Katowice 2015, s. 81–95;
  • Wójcik-Dudek, M., Konieczność śladu. Kanony literatury dla dzieci i młodzieży, „Narracje o Zagładzie”, nr 1, 2015, s. 96–116 (s. 105 przyp. 27);
  • Wójcik-Dudek, M., Dziewczyny i wojna (na podstawie wybranych przykładów literatury dla dzieci i młodzieży), [w:] Uwięzione w grzeczności. Obrazy kobiecych inności w tekstach literackich, red. B. Walęciuk-Dejneka, Ł. A. Wawryniuk, Kraków 2015, s. 153–164 (s. 161–162);
  • Wójcik-Dudek, M., Między udziecinnieniem a infantylizacją Zagłady, [w:] Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze, red. M. Chrobak, K. Wądolny- Tatar, Kraków 2016, s. 435–449 (s. 445);
  • Wójcik-Dudek, M., Zamieszkać w Zagładzie. Geografia Holocaustu w literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2016, s. 43–56 (s. 47);
  • Wójcik-Dudek, M., Matka – depozytariuszka sytości i głodu. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec Zagłady, [w:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura, red. W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016 s. 449–458 (s. 454, 456 przyp. 26);
  • Wójcik-Dudek, M., W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice 2016;
  • Wójcik-Dudek, M., „Efekt” Zagłady w polskiej współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady, red. P. Kalwiński, A. Karczewska, Lublin 2018, s. 173–187 (s. 177–178);
  • Wójcik-Dudek, M., Elementarz Zagłady w polskiej najnowszej literaturze dla dzieci, [w:] Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. K. Slany, Warszawa 2018, s. 279–294 (s. 285–286, 288);
  • Wójcik-Dudek, M., Doświadczenie ziemi. Zagłada w najnowszej literaturze dla dzieci i młodzieży, [w:] Żywioły w literaturze dziecięcej. Ziemia, red. A. Czabanowska-Wróbel, K. Zabawa, Kraków 2019, s. 243–257 (s. 249–250);
  • Wójcik-Dudek, M., Memory Boom and Imaginarium of Holocaust in Polish Literature for Young Readers, „Filoteknos”, nr 10, 2020, s. 309–323 (s. 318);
  • Wróblewski, M., The Betrayal of Childhood in a Socio-Cultural Context, „Literatura Ludowa”, nr 3, 2018, s. 40–49 (s. 46);
  • Wróblewski, M., Doświadczanie dzieciństwa. Studium z antropologii literatury, Toruń 2019 (s. 183);
  • Вуйчик-Дудек, М., Животните и Холокостът в съвременни полски текстове за млади читатели, „Дзяло”, nr 17, 2020.